Πώς να Χρησιμοποιήσεις το Τερατόμετρο

Συγγραφείς: Βλαδίμηρος Βιδόπουλος & Σάγια Τακάγκη

Δεν ζούμε πια σε «ευγενικούς» ιδεολογικούς καιρούς· ζούμε στην εποχή των τεράτων. Ο φασισμός δεν έρχεται πια με άρβυλα· τρυπώνει μέσα από αλγορίθμους του YouTube, αυτάρεσκα μιμίδια, podcasts του culture war και κουβέντες καφενείου. Δεν πρόκειται να βαφτίσουμε «κακό» όποιον διαφωνεί μαζί μας· πρόκειται να αναγνωρίσουμε μια ιδεολογία που επιθυμεί τον αφανισμό σου και να την ανιχνεύουμε πριν φορέσει την επόμενη μάσκα της. Όπως έγραψε ο Γκράμσι, ζούμε στο «μεσοβασίλειο», την εποχή που το παλιό πεθαίνει και το νέο αδυνατεί να γεννηθεί, και σε αυτό το κενό εμφανίζονται τα τέρατα. Ο Ουμπέρτο Έκο το ονόμασε Ur-Fascism, τον αρχέγονο φασισμό με διαρκώς νέες μάσκες. Ο Βίλχελμ Ράιχ το ανέλυσε ως «μαζική ψυχολογία του φασισμού», την έλξη της κυριαρχίας και της υποταγής στις μάζες.

Το Τερατόμετρο δεν ανιχνεύει απλώς συντηρητικούς ή καπιταλιστές. Ανιχνεύει συμπεριφορές, ρητορικές και μύθους που αντηχούν τον πυρήνα του φασισμού. Χρησιμοποίησέ το σαν έναν μετρητή Geiger: ένα τικ σημαίνει «πρόσεχε», πολλά τικ σημαίνουν «είναι εδώ».

---

1. Γνωσιακά Σήματα – Πώς ο Φασισμός Παραμορφώνει την Αλήθεια

• Μυθική Ιστορία: Ψευδείς ιστορικοί ισχυρισμοί που εξυμνούν την κυριαρχία, σβήνουν εγκλήματα ή παρουσιάζουν τον «εχθρό» ως ταυτόχρονα τέρας και αδύναμο (π.χ. άρνηση γενοκτονιών ή εξιδανίκευση αποικιοκρατίας).
• Η Αλήθεια ως Απειλή: Κάθε διόρθωση παρουσιάζεται ως επίθεση· τα γεγονότα υποδέχονται εχθρότητα.
• Βρόχοι Gaslighting: Άρνηση προηγούμενων δηλώσεων όταν αμφισβητηθούν («Ποτέ δεν το είπα») (π.χ. κάποιος ισχυρίζεται κάτι δημόσια και μετά αρνείται ότι το είπε όταν αντιμετωπίζει αντιδράσεις).
• Επιλεκτικός Σκεπτικισμός: Υπερβολική δυσπιστία σε ό,τι δεν βολεύει· τυφλή αποδοχή φιλικής προπαγάνδας (π.χ. αμφισβήτηση επίσημων στοιχείων αλλά άκριτη αποδοχή θεωριών συνωμοσίας).
• Πλημμύρα Πληροφοριών: Καταιγισμός αντιφατικών αφηγήσεων για μπέρδεμα, όχι πειθώ (π.χ. διασπορά fake news στα κοινωνικά δίκτυα με σκοπό τη δημιουργία σύγχυσης).

---

2. Συναισθηματικά Μοτίβα – Πώς Νιώθει ο Φασισμός

• Εμμονή Φόβου: Ισλάμ, μετανάστες, αριστεροί, queer· ο φόβος ως μοναδικός φακός (π.χ. «Θα μας αλλοιώσουν τον πολιτισμό!»).
• Καλλιέργεια Θύματος: Διαρκής μοιρολόι περί «φίμωσης» ενώ κατέχουν εξουσία (π.χ. «Δεν μας αφήνουν να πούμε την αλήθεια μας!»).
• Θέατρο Οργής: Υπερβολικός, θεατρικός θυμός· η οργή βαφτίζεται αρετή (π.χ. έξαλλες τηλεοπτικές αντιδράσεις χωρίς πραγματική αιτία).
• Ηθικός Σαδισμός: Ικανοποίηση για τον πόνο των «Άλλων» («Καλά να πάθουν») (π.χ. πανηγυρισμοί όταν μετανάστες πνίγονται στη Μεσόγειο).
• Αντιστροφή Καταπίεσης: Ο κυρίαρχος ισχυρίζεται ότι είναι το πραγματικό θύμα (π.χ. «Οι λευκοί είναι τα πραγματικά θύματα του ρατσισμού σήμερα»).

---

3. Ρητορικές Τακτικές – Πώς Μιλά ο Φασισμός

• Υπερ-Ομιλία & Κυριαρχία: Ο λόγος ως πόλεμος· μηδενική ανταλλαγή, μόνο έλεγχος (π.χ. διακοπή ή καπέλωμα συνομιλητή για επιβολή λόγου).
• Απορριπτική Ετικετοποίηση: «Αυτά είναι ιδεοληψίες» (π.χ. «Αυτά τα λένε οι κομμουνιστές»). Η ετικέτα αντί για επιχείρημα.
• Whataboutism / Κι εσείς κάνετε: Εκτροπή κριτικής σε άσχετες αμαρτίες (π.χ. «Ναι αλλά για τγ Marfin δεν λέτε τίποτα»).
• Ασπίδα Ειρωνείας: «Πλάκα έκανα» για να καλύψει μισογυνιστικές ή φασιστικές δηλώσεις (π.χ. «Πλάκα κάνουμε! Δεν είπα να τους βάλουμε και σε φούρνους!»).
• Ρίχνω Βόμβα & Εξαφανίζομαι: Προκαλώ, μετά αποφεύγω συζήτηση· χάος ως έλεγχος (π.χ. προβοκατόρικα σχόλια σε social media χωρίς περαιτέρω διάλογο).

---

4. Μυθικά Αφηγήματα – Τι Πιστεύει ο Φασισμός

• Καθαρότητα εναντίον Διαφθοράς: Εμείς καθαροί, αυτοί βρώμικοι (π.χ. «Οι μετανάστες μολύνουν την κοινωνία, είναι εγκληματίες και θα βιάσουν τις γυναίκες μας» – σημειώστε τον μισογυνισμό πίσω από την κατασκευή του φόβου).
• Εθνική Αναγέννηση: «Κάποτε ήμασταν σπουδαίοι· τώρα πέσαμε· ώρα για εκκαθάριση» (π.χ. νοσταλγία για δικτατορία, αυτοκρατορία ή «ένδοξες εποχές»).
• Μύθος Πολεμιστή: Ο φασίστας ως παρεξηγημένος ήρωας ενάντια στο χάος (π.χ. «Κανείς δεν τολμά να λέει την αλήθεια όπως εμείς»).
• Σφάλμα Χρυσής Εποχής: Νοσταλγία για ένα φανταστικό καλύτερο παρελθόν (π.χ. «Παλιά υπήρχε τάξη, τώρα επικρατεί χάος»).
• Εθνο-Εξαιρετισμός: «Ο λαός μας είναι εκ φύσεως ανώτερος» (π.χ. «Οι Έλληνες είναι ο πιο έξυπνος λαός στον κόσμο»).

---

5. Κατασκευή Εχθρού – Ποιον Κατηγορεί ο Φασισμός

• Εσωτερικός Εχθρός: Εβραίοι (εκτός αν πρόκειται για το κράτος του Ισραήλ), Μουσουλμάνοι, κομμουνιστές, ΛΟΑΤΚΙ+, αριστεροί – όποιος «μοιάζει» εσωτερικά ξένος ή απειλητικός. Ο εχθρός αλλάζει ανάλογα με το αφήγημα: ο Εβραίος είναι ύποπτος, εκτός αν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ενάντια στον «βαρβαρικό Άραβα». Τότε ξαφνικά γίνεται «σύμμαχος του πολιτισμού», αρκεί να κρατήσουμε αποστάσεις: (π.χ. «Το Ισραήλ είναι σπουδαίο, είναι προοδευτικό, είναι pro-gay… όχι ότι μου αρέσουν οι γκέι ή οι Εβραίοι, απλώς δεν είμαι Άραβας»).
• Απανθρωποποίηση: Ο εχθρός παρουσιάζεται ως υπάνθρωπος ή ζωώδης (π.χ. «Είναι κατσαρίδες που εισβάλλουν»).
• Προβολή: Απόδοση στον άλλο των ίδιων φασιστικών ή βίαιων χαρακτηριστικών (π.χ. «Η Αριστερά είναι φασιστική και καταπιέζει την ελευθερία λόγου. Δεν με αφήνουν καν να δέρνω μετανάστες, κι εγώ απλώς λέω τη γνώμη μου!»).
• Οικονομικός Αποδιοπομπαίος Τράγος: Κατηγορία φτωχών, μεταναστών ή μειονοτήτων για κοινωνικές κρίσεις (π.χ. «Οι ξένοι μας παίρνουν τις δουλειές και καταστρέφουν την οικονομία»).
• Παγκόσμιος Κουκλοπαίχτης: Αναφορά σε «ελίτ», «globalists» ή άλλες συνωμοσίες – η αφήγηση προσαρμόζεται για να περιλαμβάνει έναν σκοτεινό, παντοδύναμο εχθρό (συνήθως με αντισημιτική ρίζα, έστω και συγκαλυμμένα). Το πρόσωπο αλλάζει, αλλά το μοτίβο παραμένει: υπάρχει κάποιος που κινεί τα νήματα. (π.χ. «Σας πληρώνει ο Σόρος»).

---

6. Αντίδραση σε Αντίφαση – Πώς ο Φασισμός Δέχεται την Πρόκληση

• Ποτέ Λάθος: Μετατόπιση, κοροϊδία, κατηγορία· καμία παραδοχή (π.χ. «Δεν έκανα λάθος, εσύ δεν κατάλαβες καλά»).
• Κατάρρευση σε Συνωμοσία: Όταν στριμωχθεί, καταφεύγει σε «μεγάλα σχέδια» (π.χ. «Είναι όλα στημένα από κέντρα αποφάσεων που δεν γνωρίζουμε»).
• Εμπαιγμός αντί Λογικής: Τα memes αντικαθιστούν το επιχείρημα (π.χ. απάντηση με ειρωνικό meme αντί για επιχειρήματα).
• Μετακίνηση Τέρματος: Αλλάζει στόχο μόλις διαψευσθεί (π.χ. «Ναι, αλλά εγώ δεν μιλούσα για αυτό ακριβώς»).
• Παραμόρφωση Όρων: Επαναορισμός λέξεων στη μέση της συζήτησης (π.χ. «Φασισμός είναι η μάσκα και η καραντίνα»).

---

Τι ΔΕΝ Είναι το Τερατόμετρο

Το Τερατόμετρο δεν είναι εργαλείο για να δαιμονοποιήσεις κάθε αντίθετη άποψη ή κάθε μορφή διαφωνίας. Δεν είναι σχεδιασμένο για να στιγματίζει ως φασιστική κάθε συντηρητική, καπιταλιστική ή θρησκευτική τοποθέτηση που δεν συμβαδίζει με την προσωπική μας αντίληψη. Το αντίθετο: αναγνωρίζει την ποικιλομορφία της ανθρώπινης σκέψης και την ύπαρξη πολλαπλών, σύνθετων αιτιών πίσω από κάθε άποψη.

Το να μην σου αρέσει, για παράδειγμα, η μοντέρνα τέχνη, η αφηρημένη ζωγραφική ή η σύγχρονη μουσική δεν σε καθιστά αυτομάτως φασίστα. Όμως η βίαιη επιθυμία να καταστρέψεις έναν πίνακα ή να φιμώσεις έναν καλλιτέχνη επειδή πιστεύεις ότι η έκφρασή του «εκφυλίζει» ή «διαφθείρει» τον πολιτισμό, αποκαλύπτει ακριβώς την αυταρχική παρόρμηση που το Τερατόμετρο ανιχνεύει και αποδομεί.

Με άλλα λόγια, το Τερατόμετρο δεν ανιχνεύει την απέχθεια ή την προσωπική αισθητική δυσαρέσκεια. Ανιχνεύει τη βαθιά δομή πίσω από τη ρητορική του αποκλεισμού, της επιβολής και της εξάλειψης της διαφορετικότητας. Στο επίκεντρό του βρίσκεται η αποκάλυψη της πρόθεσης, της οργάνωσης της σκέψης και της κοινωνικής μηχανικής πίσω από τις αυταρχικές απόψεις.

Στόχος μας δεν είναι να ενισχύσουμε ένα νέο είδος ιδεολογικής καθαρότητας ή να κατασκευάσουμε έναν νέο ηθικό πανικό. Αντίθετα, το Τερατόμετρο θέλει να προστατεύσει τον ουσιαστικό και παραγωγικό διάλογο, να περιφρουρήσει τον δημόσιο χώρο από την εισβολή μιας ρητορικής που εξαλείφει τον διάλογο. Όπως θα έλεγε και ο Κορνήλιος Καστοριάδης, στόχος είναι να προστατεύσουμε την «κοινωνική φαντασία» από την επίθεση της κοινωνικής και πολιτικής ετερονομίας—την υποταγή της κοινωνίας σε ξένους, ολοκληρωτικούς κανόνες που διαλύουν κάθε δυνατότητα αυτόνομης και δημιουργικής συνύπαρξης.

Το Τερατόμετρο δεν κρίνει τη σκέψη ως τέτοια, αλλά τον τρόπο με τον οποίο αυτή η σκέψη επιχειρεί να επιβληθεί πάνω στις άλλες με τη βία και τον αποκλεισμό.

Και φυσικά, όχι, δεν είναι κάθε συντηρητικός ή σοσιαλδημοκράτης φασίστας. Αλλά η ιστορία μάς έχει διδάξει ότι όταν ο φασισμός ανεβαίνει, αυτοί είναι συχνά οι πρώτοι που σκύβουν το κεφάλι και αποδέχονται τη νέα «κανονικότητα»—αν δεν τη διευκολύνουν ενεργά.