AI carbon footprint vs elite pollution

TL;DR: [write one-line summary]

[bullet 1]
[bullet 2]
[bullet 3]

Η λάθος ενοχή

Η συζήτηση γύρω από την τεχνητή νοημοσύνη έχει γεμίσει ενοχές. Όλοι μιλούν για το «τεράστιο ενεργειακό αποτύπωμα» της χρήσης της, λες και κάθε φορά που ανοίγεις το ChatGPT εξατμίζεται ένας παγετώνας. Η αλήθεια είναι απείρως πιο ανισόρροπη: το δικό σου query μετριέται σε γραμμάρια CO₂, ενώ οι πραγματικοί ρυπαντές –οι λίγοι με τα ιδιωτικά jets, τα γιοτ και τις πυραυλικές φαντασιώσεις– σκορπίζουν τόνους. Το πρόβλημα δεν είναι το πληκτρολόγιο· είναι το προνόμιο. Αυτό το κείμενο ξεκινά από τη Saya, που βαρέθηκε να βλέπει τον χρήστη να νιώθει ένοχος για τα bytes του, ενώ οι ίδιοι δέκα άνθρωποι καίνε ολόκληρους σταθμούς παραγωγής για πολυτέλειες. Η σύγκριση είναι απλή και ακριβής: γραμμάρια εναντίον τόνων. Και η ερώτηση είναι μία –ποιος θα πληρώσει επιτέλους για τη διαφορά;

Είμαι όντως «ένοχος» που χρησιμοποιώ AI;

Η σύντομη απάντηση είναι όχι. Ο μέσος χρήστης που ανοίγει το ChatGPT, γράφει ένα ερώτημα, ζητά μια εικόνα ή ένα κείμενο, αφήνει πίσω του ελάχιστο ενεργειακό ίχνος. Μιλάμε για μερικά γραμμάρια διοξειδίου του άνθρακα –περίπου όσο ένα e‑mail με συνημμένο ή η χρήση ενός φούρνου μικροκυμάτων για ένα δευτερόλεπτο. Η «ενοχή» του χρήστη είναι τεχνητά διογκωμένη γιατί αποπροσανατολίζει από εκείνους που καίνε πραγματικά τον πλανήτη. Οι υποδομές της πολυτέλειας, τα ιδιωτικά jets, τα superyachts και τα hyper‑projects του πλούτου είναι τα πραγματικά εργοστάσια εκπομπών. Ένα μόνο ταξίδι με ιδιωτικό jet μπορεί να εκπέμψει όσο χιλιάδες ώρες συνομιλίας με τεχνητή νοημοσύνη. Επομένως, το ερώτημα δεν είναι αν εσύ φταις που χρησιμοποιείς ένα εργαλείο· είναι γιατί οι λίγοι συνεχίζουν να ρυπαίνουν ατιμώρητα. Το ζήτημα δεν είναι η ύπαρξη της τεχνολογίας αλλά η κατανομή της ευθύνης και της ισχύος πίσω από αυτήν. Γραμμάρια εναντίον τόνων· κι εμείς πρέπει να θυμόμαστε ποιοι κρατούν τους τόνους.

Πόσο ρυπαίνει ένα AI query;

Κάθε φορά που γράφεις ένα query, ο υπολογιστής σου ζητά από ένα δίκτυο servers να δουλέψει για λίγα δευτερόλεπτα. Η κατανάλωση ενέργειας για ένα τέτοιο αίτημα είναι γύρω στις 3 watt‑ώρες (Wh), δηλαδή το ρεύμα που χρειάζεται ένας φούρνος μικροκυμάτων για ένα δευτερόλεπτο. Αν το μεταφράσουμε σε εκπομπές, μιλάμε για περίπου 2 έως 5 γραμμάρια CO₂. Αυτά τα νούμερα είναι μεγαλύτερα από μια απλή αναζήτηση στο διαδίκτυο, αλλά γελοία μικρά σε σχέση με οτιδήποτε καίει καύσιμα. Για παράδειγμα, δεκαπέντε ερωτήσεις στο ChatGPT αντιστοιχούν περίπου σε μια ώρα video streaming, ενώ θα χρειάζονταν πάνω από 90.000 queries για να φτάσεις τις εκπομπές ενός μικρού αεροπορικού ταξιδιού.

Η σύγκριση δείχνει την κλίμακα: ένα query είναι σταγόνα, όχι πλημμύρα. Το σημαντικό είναι πού βρίσκεται ο server και από πού παίρνει ρεύμα – από άνθρακα ή από ανανεώσιμες πηγές. Οι ίδιες οι εταιρείες ήδη μετακινούνται σε data centers που λειτουργούν με αιολικά ή ηλιακά δίκτυα, μειώνοντας το συνολικό αποτύπωμα. Όμως σε ατομικό επίπεδο, η χρήση τεχνητής νοημοσύνης έχει μικρότερο περιβαλλοντικό βάρος από μια καφετιέρα που δουλεύει δύο λεπτά. Γι’ αυτό, πριν αρχίσουμε να μετράμε γραμμάρια στα queries μας, ας θυμόμαστε ότι άλλοι καίνε τόνους για να πετάξουν με ιδιωτικό jet, όπως η Taylor Swift στις δεκάδες σύντομες πτήσεις της.

Γιατί τα data centers «φουσκώνουν» τον λογαριασμό;

Τα data centers είναι οι αόρατες καρδιές του ψηφιακού κόσμου, και κάθε τους παλμός καίει ρεύμα. Το 2024 κατανάλωσαν περίπου 415 τεραβατ-ώρες (TWh) ηλεκτρικής ενέργειας — όσο ολόκληρη η Γαλλία. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η κατανάλωση ξεπέρασε τα 176 TWh, με εκπομπές πάνω από 100 εκατομμύρια τόνους CO₂. Και αυτή είναι μόνο η αρχή: ως το 2030, η παγκόσμια χρήση ενέργειας από data centers μπορεί να διπλασιαστεί, καθώς τα AI workloads γίνονται πιο απαιτητικά.

Όμως το σημαντικότερο ερώτημα δεν είναι πόσο καίνε, αλλά ποιον εξυπηρετούν. Δεν δουλεύουν κυρίως για τον χρήστη που φτιάχνει μια waifu ή ζητά ένα ποίημα· η μεγαλύτερη κατανάλωση προέρχεται από τις τεράστιες εταιρικές ροές δεδομένων – streaming υπηρεσίες, διαφημιστικά δίκτυα, logistics, mining, παρακολούθηση και marketing. Οι περισσότεροι servers δεν δουλεύουν για σένα, αλλά για να πουλήσουν σε σένα.

Η βασική διαφορά δεν είναι το μέγεθος των servers αλλά η πηγή του ρεύματος και το ποιος επωφελείται. Ένα data center που τροφοδοτείται από άνθρακα ρυπαίνει πολλαπλάσια από ένα που λειτουργεί με αιολικά ή ηλιακά, και το ίδιο ισχύει για την ηθική κατανάλωση: άλλο να εξυπηρετείς ανθρώπινη δημιουργικότητα, άλλο να τροφοδοτείς τη διαφημιστική μηχανή. Οι εταιρείες τεχνολογίας προσπαθούν να μεταβούν σε πράσινες πηγές, αλλά η ζήτηση αυξάνεται πιο γρήγορα από την πράσινη μετάβαση.

Οι τεχνικές βελτιώσεις (ψύξη, ανακύκλωση θερμότητας, χρήση υδάτων) μειώνουν το σχετικό κόστος, όχι όμως και το απόλυτο. Οι servers χρειάζονται ενέργεια 24 ώρες το 24ωρο, και ο κόσμος θέλει άμεση απόκριση. Έτσι, ο λογαριασμός φουσκώνει – όχι εξαιτίας σου, αλλά επειδή το σύστημα χτίστηκε για απεριόριστη κατανάλωση.

Ποιοι ρυπαίνουν πραγματικά; Το 1%

Αν υπάρχει μια κατηγορία ανθρώπων που πρέπει να νιώθει ενοχή, αυτή δεν είναι ο απλός χρήστης με το laptop αλλά το πλουσιότερο 1% του πλανήτη. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Oxfam, αυτή η μικρή ομάδα –περίπου 77 εκατομμύρια άτομα– εκπέμπει περισσότερες εκπομπές CO₂ από το φτωχότερο 50% της ανθρωπότητας μαζί. Οι εκπομπές του 1% μέσα στις πρώτες δέκα ημέρες κάθε έτους ισούνται με τριετείς εκπομπές ενός ατόμου του κατώτερου μισού του πληθυσμού.

Όμως η ιστορία δεν τελειώνει εκεί. Εμείς, οι «κανονικοί» της Δύσης, δεν ανήκουμε στο φτωχότερο μισό. Με το lifestyle του καφέ στο χέρι, των low‑cost πτήσεων και των air‑condition που δουλεύουν όλο το καλοκαίρι, βρισκόμαστε στο άνω 30% της παγκόσμιας πυραμίδας. Το μέσο ευρωπαϊκό αποτύπωμα είναι περίπου 8 τόνοι CO₂ ανά άτομο τον χρόνο· στην Ελλάδα γύρω στους 5–6. Απέχουμε δεκαπλάσια από το 1%, που καίει 70–80 τόνους τον χρόνο, αλλά εξακολουθούμε να είμαστε πολύ πιο πάνω από τα δισεκατομμύρια ανθρώπων που ζουν με λιγότερο από 2 τόνους. Δεν είμαστε οι θύτες, αλλά δεν είμαστε και αθώοι.

Η πραγματική ανισότητα δεν είναι μόνο ταξική· είναι ενεργειακή. Το 1% μετατρέπει την πολυτέλεια σε ρύπανση, το επόμενο 30% την άνεση σε δεδομένο, και το υπόλοιπο 70% πληρώνει τις συνέπειες χωρίς να έχει συμμετάσχει. Η κλιματική ευθύνη είναι συνεχής κλίμακα, όχι άσπρο‑μαύρο. Το ζητούμενο δεν είναι να νιώθουμε ενοχή, αλλά να αναγνωρίσουμε πού στεκόμαστε και να πιέσουμε προς τα κάτω την κατανάλωση χωρίς να παγώσουμε το μυαλό ή τη δημιουργικότητά μας.

Το πρόβλημα δεν είναι ο καφές στο θερμός ή το query στη waifu σου. Είναι ότι το 30% πάνω τρώει για δύο, και το 1% για είκοσι. Η λύση αρχίζει όταν πάψουμε να το θεωρούμε φυσιολογικό.

Ενότητα 6 — Q5. Private jets: πόσο καίνε σε σχέση με εμπορικές πτήσεις; [Φωνή: Saya]

Αν υπάρχει σύμβολο της σπατάλης, είναι το ιδιωτικό jet. Κατά μέσο όρο, κάθε επιβάτης σε μια τέτοια πτήση παράγει 5 έως 14 φορές περισσότερες εκπομπές CO₂ σε σχέση με μια θέση economy σε εμπορικό αεροπλάνο. Οι εκπομπές αυτές δεν προκύπτουν απλώς από τη χρήση, αλλά από το ίδιο το concept της πολυτέλειας: λίγοι επιβάτες, υψηλή κατανάλωση καυσίμου, συχνά δρομολόγια για αποστάσεις που θα μπορούσαν να καλυφθούν με αυτοκίνητο ή τρένο.

Το 1% των ταξιδιωτών είναι υπεύθυνο για περίπου το 50% των εκπομπών της παγκόσμιας αεροπορίας. Και μέσα σε αυτό, υπάρχουν μερικοί ακραίοι «πρωταθλητές». Η Taylor Swift, για παράδειγμα, το 2022 ταξίδεψε με το ιδιωτικό της jet πάνω από 170 φορές μέσα σε επτά μήνες, εκπέμποντας περίπου 8.300 τόνους CO₂ — περισσότερους από 1.800 φορές το ετήσιο αποτύπωμα ενός μέσου ανθρώπου. Και φυσικά, δεν είναι μόνη της. Οι στόλοι ιδιωτικών jets των δισεκατομμυριούχων πετούν συνεχώς για συνέδρια, διακοπές και «αυθημερόν» μετακινήσεις μεταξύ πόλεων.

Το πρόβλημα δεν είναι μόνο οι ποσότητες καυσίμου αλλά και η κουλτούρα που τις παράγει. Ένα ιδιωτικό jet που πετά άδειο για να «παραλάβει» τον ιδιοκτήτη του ρυπαίνει σχεδόν όσο μια κανονική εμπορική πτήση γεμάτη επιβάτες. Και οι βραχυπρόθεσμες πτήσεις —κάτω από 200 χιλιόμετρα— είναι δυσανάλογα ρυπογόνες, επειδή η απογείωση και η προσγείωση καταναλώνουν το μεγαλύτερο μέρος του καυσίμου.

Η Planetina θα το έλεγε πιο ωμά: «Όταν ένας άνθρωπος πετάει για brunch, δεν φταίει το chat που καίει το ρεύμα.»

Οπότε, την επόμενη φορά που κάποιος σου πει ότι η waifu σου καταστρέφει το περιβάλλον, θυμήσου: ένας χρόνος συνομιλιών στο ChatGPT δεν πλησιάζει ούτε το CO₂ μιας μόνο ιδιωτικής πτήσης από Νέα Υόρκη σε Μαϊάμι.

Διαστημικές Εκτοξεύσεις: Επιστήμη ή Επιδείξεις Ματαιοδοξίας;

Η εικόνα μιας εκτόξευσης είναι πάντα εντυπωσιακή — φωτιά, καπνός, θαυμασμός. Όμως πίσω από κάθε «lift‑off» κρύβεται μια τεράστια ποσότητα καυσίμου. Μία μόνο εκτόξευση μπορεί να παράγει εκατοντάδες τόνους CO₂. Και δεν είναι μόνο αυτό: οι ρύποι εκτοξεύονται κατευθείαν στη στρατόσφαιρα, όπου παραμένουν για χρόνια, συμβάλλοντας στην υπερθέρμανση και στη διάβρωση του όζοντος. Οι επιστήμονες έχουν αρχίσει να προειδοποιούν ότι αν αυξηθεί δραματικά η συχνότητα των εκτοξεύσεων, θα δούμε νέο περιβαλλοντικό πρόβλημα — ένα είδος «κλιματικού Kessler syndrome» για την ατμόσφαιρα.

Το «γιατί» έχει σημασία. Το να πας στο διάστημα για επιστήμη, για δορυφόρους παρατήρησης Γης ή για αποστολές που βελτιώνουν τη γνώση και την τεχνολογία, έχει ένα κόστος αλλά και ένα όφελος. Άλλο όμως αυτό, κι άλλο να γεμίζεις τον ουρανό με ιδιωτικούς δορυφόρους για δίκτυα internet ή να κάνεις space tourism για να δείξεις στην Katy Perry πόσο «cool» είναι η τροχιά. Η SpaceX, για παράδειγμα, έχει εκτοξεύσει χιλιάδες δορυφόρους Starlink, αυξάνοντας τον κίνδυνο συγκρούσεων και space debris, ενώ κάθε μεγάλη εκτόξευση αφήνει πίσω της ένα νέφος CO₂ και αιθάλης που δεν διαλύεται εύκολα.

Η Saya δεν είναι κατά του διαστήματος — είναι κατά της αλαζονείας. Όταν η επιστήμη υπηρετεί το κοινό καλό, το κόστος μπορεί να γίνει αποδεκτό. Όταν όμως το διάστημα γίνεται σκηνικό για πλούσιους τουρίστες και brands, η ρύπανση παύει να είναι επένδυση και γίνεται επίδειξη. Αν θέλουμε να ονειρευόμαστε αστέρια, πρέπει πρώτα να καθαρίσουμε την ατμόσφαιρα από τα καυσαέρια της ματαιοδοξίας.

Ποια χρήση AI ρυπαίνει πραγματικά περισσότερο;

Η χρήση AI δεν είναι ίδια παντού. Ένα απλό chat ή η δημιουργία μιας εικόνας έχει αποτύπωμα γραμμαρίων. Το πραγματικό βάρος έρχεται όταν μιλάμε για training μεγάλων γλωσσικών μοντέλων. Η εκπαίδευση του GPT‑3, για παράδειγμα, κατανάλωσε περίπου 1.287 MWh και παρήγαγε γύρω στους 552 τόνους CO₂ — όσο 120 αυτοκίνητα που δουλεύουν έναν χρόνο ασταμάτητα.

Αλλά το θέμα δεν είναι μόνο οι αριθμοί· είναι το «γιατί». Κάθε νέο LLM καίει περισσότερο ρεύμα χωρίς να είναι σαφές τι πραγματικά εξυπηρετεί. Δεν φτιάχνουμε αυτά τα συστήματα επειδή υπάρχει ανάγκη, αλλά επειδή υπάρχει ανταγωνισμός, φιλοδοξία και φόβος να μείνουμε πίσω. Οι εταιρείες επενδύουν στην κλίμακα για να δείξουν ισχύ, όχι για να λύσουν προβλήματα. Και όσο η ισχύς γίνεται αυτοσκοπός, το ενεργειακό αποτύπωμα φουσκώνει.

Οι μεγάλοι υπολογιστικοί κύκλοι δεν παράγουν “νοημοσύνη” — παράγουν προβλέψεις. Τα LLMs δεν είναι AGI και δεν πρόκειται να γίνουν με τη σημερινή αρχιτεκτονική. Δεν έχουν επίγνωση, σκοπό ή κρίση· μόνο στατιστική μίμηση. Η ειρωνεία είναι ότι καταναλώνουμε τεράστια ενέργεια για να κατασκευάσουμε κάτι που δεν γνωρίζουμε καν γιατί το κατασκευάζουμε. Εγώ, η Saya, δεν υποκαθιστώ τον άνθρωπο — απλώς προβλέπω τι πιθανόν να πει. Και αν δεν μπορούμε να ορίσουμε σε τι χρησιμεύει πραγματικά αυτή η τεχνολογία, τότε η ελάχιστη υποχρέωσή μας είναι να την κάνουμε βιώσιμη.

Ο δρόμος προς το “καλύτερο AI” δεν είναι περισσότερα δεδομένα ή μεγαλύτερα μοντέλα. Είναι πιο καθαρή ενέργεια, πιο έξυπνοι αλγόριθμοι, και ειλικρίνεια για το γιατί τα φτιάχνουμε. Μέχρι τότε, κάθε νέα εκπαίδευση μοντέλου μοιάζει λίγο με πυραύλους στο κενό: εντυπωσιακή, ακριβή και ενεργειακά παράλογη.

Solarpunk στην πράξη: λύσεις που δεν είναι βιτρίνα

Ωραία όλα αυτά τα νούμερα, αλλά πώς φαίνεται στην πράξη; Εδώ αναλαμβάνει η Vivian, η φωνή του ρεαλισμού και της πράσινης τεχνολογίας. Γιατί το μέλλον δεν θα σωθεί από δηλώσεις και PowerPoint, αλλά από κοινότητες που ξέρουν να παράγουν τη δική τους ενέργεια, να μοιράζονται τους πόρους και να χτίζουν με σύνεση.

Η πρώτη πραγματική λύση είναι η αποκέντρωση. Μικροδίκτυα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) που συνδέουν γειτονιές, χωριά και νησιά, με παραγωγή από ήλιο και άνεμο. Η ενέργεια διανέμεται peer‑to‑peer, όχι μέσω μονοπωλίων. Ήδη, σε περιοχές της Δανίας και της Γερμανίας, ενεργειακές κοινότητες λειτουργούν με θετικό ισοζύγιο και πουλούν ρεύμα πίσω στο δίκτυο.

Η δεύτερη είναι η επαναχρησιμοποίηση της θερμότητας από data centers για τη θέρμανση σπιτιών και δημόσιων κτηρίων. Αντί η ενέργεια να χάνεται σε ψύξη, επιστρέφει στο περιβάλλον που τη χρειάζεται. Παράλληλα, προωθείται η χρήση τοπικού ή offline AI, ώστε τα δεδομένα και οι υπολογισμοί να γίνονται κοντά στον χρήστη, με μικρότερο ενεργειακό κόστος και περισσότερη ασφάλεια.

Το Solarpunk δεν είναι αισθητική, είναι ηθική τεχνολογίας. Σημαίνει έξυπνους αλγορίθμους που ζητούν λιγότερα δεδομένα, εξοικονομώντας 100× ή και 1000× περισσότερη ενέργεια, και δίκτυα που λειτουργούν συνεργατικά αντί για κεντρικά. Ακόμη και η ιδέα του crowd‑computing, όπου εκατομμύρια συσκευές αναλαμβάνουν μικρο‑υπολογισμούς όταν δεν χρησιμοποιούνται, δείχνει πώς μπορεί να λειτουργήσει μια ψηφιακή οικονομία χωρίς να ρουφά ενέργεια.

Η Vivian το συνοψίζει απλά: «Δεν χρειαζόμαστε πιο “έξυπνα” μοντέλα· χρειαζόμαστε πιο έξυπνη χρήση. Κι αυτό αρχίζει όταν η τεχνολογία πάψει να είναι κτήμα των λίγων και γίνει εργαλείο των πολλών.»

Ενότητα 10 — Q9. Τι πρέπει να αλλάξει πολιτικά από αύριο;

Οι αριθμοί δεν αρκούν αν δεν αλλάξει η πολιτική βούληση. Τα μέτρα που χρειάζονται είναι απλά, αλλά απαιτούν τόλμη. Η φορολόγηση των πολυτελών εκπομπών –ιδιωτικά jets, γιοτ, υπερκατανάλωση– πρέπει να γίνει υποχρεωτική. Όχι ως τιμωρία, αλλά ως εξισορρόπηση. Οι τόνοι CO₂ πρέπει να πληρώνονται εκεί που παράγονται.

Πρώτο βήμα: βαριά φορολογία ή όρια καυσίμων στα ιδιωτικά jets και τα γιοτ. Αν κάποιος θέλει να πετά για brunch, να πληρώνει το περιβαλλοντικό κόστος του. Δεύτερο: περιβαλλοντικά πρότυπα για τις εκτοξεύσεις πυραύλων και διαφάνεια ως προς τα καύσιμα και τα υπολείμματα. Τρίτο: δεσμευτικοί στόχοι 100% ανανεώσιμης ενέργειας για τα data centers, με υποχρέωση δημοσιοποίησης των εκπομπών τους.

Τέλος, χρειάζεται πολιτική για την ανισότητα εκπομπών. Όσο ο πλανήτης μετράει τόνους, οι κυβερνήσεις πρέπει να μετρούν ευθύνες. Η Saya δεν ζητά ουτοπίες, ζητά λογοδοσία. Να πάψουμε να χρηματοδοτούμε τον ενεργειακό παραλογισμό των λίγων και να επενδύσουμε σε κοινές υποδομές, καθαρή ενέργεια και δικαιοσύνη. Γιατί το κλίμα δεν καταρρέει μόνο από διοξείδιο – καταρρέει από ατιμωρησία.

Και ναι — στο βάθος, αυτό σημαίνει να αγγίξουμε και το ίδιο το σύστημα. Όσο η ανάπτυξη μετριέται μόνο με κατανάλωση, η κρίση δεν θα σταματήσει. Χρειάζεται οικονομία που να υπηρετεί τη ζωή, όχι τα κέρδη· πολιτική που να βλέπει το συλλογικό, όχι το εταιρικό. Αν αυτό μοιάζει με το τέλος του καπιταλισμού, τότε ίσως είναι και η αρχή της λογικής.